ΛΗΔΑ SHANTALA - Βιβλίο για τον Μπάρατα Νάτυαμ

Ο πρόλογος του βιβλίου:

της Ιρένε Μαραντέϊ

Η γνωριμία μου με τον ινδικό χορό έγινε μέσα από τις παραστάσεις του Χοροθεάτρου της Λήδας (δασκάλα μου στη γιόγκα και καλή φίλη), παραστάσεις στις οποίες αρκετές φορές συνεργάστηκα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Με μεγάλο χτυποκάρδι, ομολογώ, το 1991, στο αρχικό μου ταξίδι στην Ινδία, είδα για πρώτη φορά παράσταση Μπάρατα Νάτυαμ με «αυτό¬χθονες» διάσημους καλλιτέχνες: λοιπόν, βγήκα από την αίθουσα με χαμόγελο, φουσκωμένη από εθνική υπερηφάνεια, γιατί διαπίστωσα πως η Λήδα όχι μόνον δεν υστερούσε απ’αυτούς, αλλά σε πολλά σημεία ήταν καλύτερη. Εντύπωση που ενισχύθηκε ξανά και ξανά, από όλες τις άλλες μου παρόμοιες εμπειρίες!
Καθώς η σχέση μου με το Χοροθέατρο και τη σχολή γινόταν όλο και πιό στενή, έβλεπα την έλλειψη ενός πλήρους, εμπεριστατωμένου εργαλείου για τους μαθητές ινδικού χορού της Λήδας, που το χρειάζονται άμεσα, αλλά και για τους θεατές των παραστάσεων του Χοροθεάτρου Λήδας Shantala ή περαστικών ινδικών θιάσων, που γοητεύονταν από τον Μπάρατα Νάτυαμ και θά’θελαν να μάθουν περισσότερα γι’αυτόν. Η αναζήτησή μου στην Ινδία, την Ευρώπη και την Αμερική ήταν άκαρπη. Αυτό που έβρισκα ήταν βιβλία γενικής παρουσίασης με όμορφες έγχρωμες φωτογραφίες, απόλαυση για τα μάτια αλλά με ελάχιστες πληροφορίες, ή υπερ-ειδικευμένα συγγράμματα βαθιά μορφωμένων ανθρώπων, που επικεντρώνονταν σε ένα μόνον μέρος του χορού, γεμάτα από κατεβατά σανσκριτικών τεχνικών όρων και παραπομπών βιβλιογραφίας, άρα ακατάλληλα για το σκοπό μας. Ή πάλι, υπήρχαν βιβλία αποκλειστικά για την τεχνική, δηλαδή τα βήματα ή τις χειρονομίες, και επεξήγηση του νοήματός τους. Αυτό που αναζητούσα ήταν ένα βιβλίο που να είχε όλα όσα χρειάζεται ένας χορευτής – εκτός φυσικά από το μάθημα! – και όλα όσα χρειάζεται ένας θεατής – εκτός φυσικά από την παράσταση!
Βέβαια την παλιά εποχή οι ασκούμενοι δεν χρειάζονταν βιβλία. Τα πάντα διδάσκονταν προφορικά, αλλά επίσης δεν διδάσκονταν τα πάντα. Οι παλιοί δάσκαλοι δίδασκαν με τη μέθοδο του «κάνε ό,τι κάνω και μη ρωτάς πολλά». Από την άλλη, οι μαθητές ήταν βουτηγμένοι στην ατμόσφαιρα, αφού ζούσαν στο σπίτι του δασκάλου, ή έστω περνούσαν καθημερινά πολλές ώρες μαζί του, απορροφώντας ακόμη και όσα δεν εξηγούσε με λόγια. Πέρα από το γεγονός οτι οι ασκούμενοι αυτοί ήσαν Ινδοί, οπότε ήξεραν τα πάντα για τις ιστορίες της μυθολογίας, καταλάβαιναν τη γλώσσα των τραγουδιών, είχαν τη δυνατότητα να βλέπουν πολύ συχνά παραστάσεις...
Τώρα τα πράγματα άλλαξαν. Η ενασχόληση με το χορό είναι για τους περισσότερους ένα χόμπυ, που περιορίζεται στις δυό φορές την εβδομάδα του μαθήματος. Πόσα να προλάβει να διδάξει κανείς μέσα σε μία, μιάμιση ώρα; Και, βέβαια, οι Έλληνες ασκούμενοι είναι μακριά από την ινδική κουλτούρα και νοοτροπία, δεν είναι βουτηγμένοι σ’αυτήν εξ απαλών ονύχων. Δεν έχουν ακούσει τους ινδικούς μύθους από τη γιαγιά τους, δεν βλέπουν καθημερινά τη μαμά τους να δένει το σάρι της, πρέπει να τα μάθουν όλ’αυτά απ’την αρχή. Γιατί να μην υπάρχει ένα βιβλίο που να συμπληρώνει το μάθημα, εξοικονομώντας έτσι πολύτιμες ώρες, ώστε ο δάσκαλος να επικεντρωθεί στην πρακτική; Όσα περισσότερα γνωρίζει κανείς για την τόσο γοητευτική αυτή τέχνη, τόσο περισσότερο την αγαπά, και πιστεύω πως τούτο το βιβλίο θα απαντήσει σε όλες τις απορίες που μπορεί να έχετε.
Σε τούτο το βιβλίο που η παρουσία της Λήδας είναι καθοριστική. Από δικά της κείμενα είναι φτιαγμένο το πρώτο εισαγω¬γικό κεφάλαιο, το κεφάλαιο της τεχνικής (μιά ενδεικτική μόνον αναφορά στις πρώτες οικογένειες βημάτων – που ο μαθητής θα γνωρίσει διεξοδικά μέσα στο μάθημα, αλλά πλήρης περιγραφή των διαφόρων χάστας, που μπορεί να ενδιαφέρει και τον θεατή για να απολαύσει καλύτερα μιά παράσταση). Δική της είναι η μετάφραση/απόδοση των κειμένων από χορευτικά κομμάτια που έχει παρουσιάσει κατά καιρούς στις παραστάσεις της, καθώς και των δύο ολοκληρωμένων έργων, που δίνουν μιά πιό συγκεκριμένη γεύση για το ύφος και την ποικιλία του ρεπερτορίου. (Αλλά και στα άλλα κεφάλαια, ανέτρεξα σε κείμενα της Λήδας όπου χρειάστηκε να αναφερθώ στη σχέση αρχαίας Ελλάδας και Ινδίας -τομέα ελάχιστα εξερευνημένο, με τον οποίο η ίδια έχει ασχοληθεί σε βάθος). Π.χ. δικό της είναι όλο το υποκεφάλαιο «Σίβα και Διόνυσος».
Πλαισίωσα αυτό το υλικό με κεφάλαια για την ιστορία και την εξέλιξη αυτού του χορού από την αρχαιότητα ώς τις μέρες μας, για τη δομή της παράστασης, για το κοστούμι, τα αξεσουάρ και το συμβολισμό τους, τη μουσική (σε γενικές μόνον γραμμές, γιατί η ινδική μουσική μπορεί να γίνει μόνη της θέμα ενός υπέρογκου βιβλίου!) αλλά και την ινδική μυθολογία που τροφοδοτεί το ρεπερτόριο του χορού. Το βιβλίο συμπληρώνεται από τρία χρήσιμα παραρτήματα: πώς φοράμε το σάρι και το ντότι (γυναικείο και ανδρικό ινδικό ένδυμα), ένα Γλωσσάρι των όρων που συναντήσατε στο βιβλίο και βιβλιογραφία, διευθύνσεις σχολών στην Ινδία και μερικές επιλεγμένες διευθύνσεις στο διαδίκτυο για όσους θέλουν να το ψάξουν ακόμη περισσότερο. Ακολουθούν τα βιογραφικά (η ζωή της Λήδας είναι σκέτο... μυθιστόρημα!) και μιά επιλογή από κριτικές για τις παραστάσεις του Χοροθεάτρου.
Εννοείται πως, πέρα από τη χωριστή «μητρότητα» του κάθε κεφαλαίου, και οι δύο έχουμε σκύψει πάνω στο πλήρες βιβλίο, εμπλουτίζοντας η μιά τη δουλειά της άλλης με σχόλια, συμβουλές, διορθώσεις, όπως κάνουμε πάντα στα τόσα χρόνια της γόνιμης συνεργασίας και φιλίας μας. Όσον αφορά το τεχνικό μέρος (δακτυλογράφηση, μεταφράσεις, μορφοποίηση, σελιδοποίηση, επιλογή και επεξεργασία εικόνων κλπ...), οποιεσδήποτε τεχνικές ελλείψεις και τα αναπόφευκτα τυπογραφικά λάθη βαρύνουν αποκλειστικά εμένα. Ευελπιστώ να ελαχιστοποιηθούν σε επόμενες εκδοχές του έργου...
Πιστεύω –κι ας φαίνεται κάπως αλαζονικό - πως όσο βαθύ και να είναι το ενδιαφέρον σας για το Μπάρατα Νάτυαμ, έχοντας ετούτο το βιβλίο στα χέρια σας, δεν θα χρειαστεί να αγοράσετε άλλο. Ήταν υπέροχο το ταξίδι της δημιουργίας του, και ευχαριστώ μ’όλη μου την καρδιά τη Λήδα που με την τέχνη της μου ενέπνευσε την επιθυμία να το κάνω.

Καλή ανάγνωση!