Η Gita Govinda

Ο ποιητής του έργου

Η μεταφυσική του έρωτα

Σύμφωνα με τις Βέδες (τα αρχαία ινδικά φιλοσοφικά κείμενα), η Απόλυτη Αλήθεια, το μεγάλο Ένα, αφού χωρίστηκε και πολλαπλασιάστηκε σε άπειρες μορφές, νοσταλγεί και αποζητά την πρωταρχική του μη-δυαδική φύση. Κι αυτόν τον αποχωρισμό και την πνευματική λαχτάρα για ένωση, τα αποδίδει ο ποιητής με λυρικές αποχρώσεις ερωτικού πάθους. Παρουσιάζει σύμβολα της αγάπης της θεότητας για τον άνθρωπο, και της αγάπης της ανθρώπινης ψυχής για τη θεότητα.
Για τους σανσκριτολόγους ποιητές και καλλιτέχνες, η ερωτική εμπειρία της αγάπης είναι άμεσα δεμένη με την πνευματική, γιατί απογυμνώνει και συνταράζει. Το σεξουαλικό πάθος, ο πόνος, η ηδονή, ο χωρισμός και η ένωση των εραστών, αποτελούν για την ινδική τέχνη ανεξάντλητες πηγές αισθητικής δυναμικής. Όπως και άλλοι μύστες, έτσι και ο Τζάγια Ντέβα «βλέπει» το απόλυτο με ανδρική ιδιότητα και την ανθρώπινη ψυχή την παρομοιάζει με γυναίκα, που θα τεκνοποιήσει τη θεότητα που φέρει μέσα της.
Στο Άσμα Ασμάτων, που είναι ένα γαμήλιο τραγούδι της Παλαιάς Διαθήκης, φαίνεται ξεκάθαρα η στενή αυτή σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον άνθρωπο και τη θεότητα.

Τα πρόσωπα της Γκίτα Γκοβίντα

Το απόλυτο στην πέννα του Τζάγια Ντέβα εμφανίζεται με τη μορφή του Κρίσνα. Και ο δημιουργός ψάχνει το δημιούργημά του, ανησυχεί, το αποζητά και υποφέρει. Το ρόλο αυτού του «ανθρώπου» στο ινδικό κείμενο παίζει η βοσκοπούλα Ράντα. Και οι δυό αποζητούν τρελλά την ένωσή τους, βρίσκουν όμως εσωτερικά εμπόδια. Και στο πάθος τους αυτό συμμετέχει όλη η φύση. Δυό μέρες και δυό νύχτες κρατάει ο πόνος του χωρισμού, μέσα στο δάσος Μπριντάβαν. Το πάθος τους ο Ινδός ποιητής το ζωγραφίζει με πινελιές από αισθησιακές αλλαγές και σημάδια, τόσο πάνω στο σώμα των εραστών, όσο και μέσα στο δάσος. Η Ράντα και ο Κρίσνα εκφράζουν τον ερωτικό πόθο. Τα πανέμορφα αυτά πλάσματα, με μάτια σαν πέταλα λωτών και τα λαμπερά κορμιά, ζούν με το σώμα τους όλο τον πόνο, τη χαρά και την ηδονή του έρωτα.
«Το ΄Ενα έγινε Δύο. Τα Δύο για να γίνυν πάλι ΄Ενα, πρέπεινα περάσουν από το Τρία». Οι δύο εραστές είναι χωρισμένοι και θα ξανασμίξουν, χάρης την επέμβαση της φίλης της Ράντα, τη Σακί, ένα μυστηριακό πρόσωπο, που χρησιμοποιεί όλα τα μέσα για να τους ενώσει. Πότε με το καλό, πότε με το άγριο, κι άλλες φορές ανάβοντας μέσα τους τη ζήλεια που φουντώνει τον πόθο.
Ο Κρίσνα έχει χρώμα μπλέ, όπως ο ουρανός και το άπειρο φαίνονται στα ανθρώπινα μάτια. Η Λήδα Shantala τον θέλησε με μάσκα, γιατί το πρόσωπό του δεν μπορεί να το φθείρει ο χρόνος.
Η Ράντα, θηλυκή, γήινη, κινείται σε ροζ τόνους. Δεν φορά μάσκα αλλά μόνον ένα πέπλο.
Η Σακί, η φίλη που επισπεύδει τα γεγονότα με την ενέργεια της δράσης, και παίζει το ρόλο του ενδιάμεσου, άλλες φορές βρίσκεται στη θεϊκή διάσταση του Κρίσνα κι άλλες φορές στης γήινης Ράντα. Οι τόνοι της είναι κίτρινοι, το χρώμα της ενέργειας και του ήλιου. Φορά κίτρινη μάσκα, που σε ορισμένες στιγμές αφαιρεί.

Η μάσκα ήταν πολύ σημαντικό στοιχείο στο αρχαίο ελληνικό θέατρο. Όπως λέει ο καθηγητής Bharat Gupt στο έργο του "Έννοιες του δράματος στην αρχαία Ινδία και Ελλάδα": "Η μάσκα όχι μόνον καταργεί τον προσωπικό εαυτό του ηθοποιού, που ευχαρίστως παραδίδεται στη δύναμη που εκπροσωπεί η μάσκα, αλλά και εισδύει στον περιορισμένο χωροχρόνο των θεατών με την παρουσία μιας πραγματικότητας που είναι πέρα από το χρόνο. Η μεταμόρφωση μέσα από τη μάσκα και το κοστούμι ή την aharya διαπνέει την υλική και περαστική πραγματικότητα με το φύσημα της αιωνιότητας και γι'αυτό στους αρχαίους αυτούς λαούς εθεωρείτο ιεροπραξία.

Κρίσνα: Ο θεϊκός εραστής βοσκός

Η μυθολογία του Κρίσνα είναι πανάρχαιη και συνδέεται με τους μύθους του σεληνιακού θεού του Έρωτα (της ελληνικής μυθολογίας). Πολλούς διαφορετικούς ρόλους παίζει μέσα στα ινδικά κείμενα. Στο έπος της Μαχαμπάρατα εμφανίζεται ως πολεμιστής και πνευματικός δάσκαλος, ενώ σε άλλα κείμενα παρουσιάζεται ως ενσάρκωση (αβατάρα) του Βίσνου, θεότητας της «συντήρησης».
Στη Γκίτα Γκοβίντα παρουσιάζεται ως πανέμορφος θεϊκός βοσκός, με μακρυά μαύρα μαλλιά, που τα στολίζει με φτερά από παγώνι και με την καλαμένια φλογέρα του που ξετρελλαίνει τις καρδιές. Οι βοσκοπούλες εκστασιάζονται όταν τον βλέπουν, ενώ όταν βρίσκονται μακρυά του πέφτουν σε παραλήρημα, και σα μαγεμένες τρέχουν μέσα στο δάσος, αψηφώντας τους κινδύνους, για να τον συναντήσουν. Ο Τζάγια Ντέβα αναφέρεται στον Κρίσνα (που θα πεί «σκούρος») και με άλλα επίθετα, όπως Χάρι και Μάνταβα.
Χάρι: Αυτός που σταματάει τον πόνο.
Μάνταβα: Μέλι ή Άνοιξη. Το μέλι του δάσους θεωρείται δυνατή και επικίνδυνη αφροδίσια τροφή. Ο Κρίσνα συχνά παρομοιάζεται με μέλισσα που πίνει το νέκταρ από τα χείλη των κοριτσιών.

Σχετικά με την παράσταση

Τη σκηνική παρουσίαση και τη μετάφραση έκανε η Λήδα Shantala. Μέριμνά της ήταν, αφ’ενός μεν να αποδώσει σωστά το ινδικό κείμενο, από την άλλη δε να προετοιμάσει το θεατή δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για να δεχτεί το διπλό μήνυμα του έργου. Το καθαρά γήινο και ερωτικό, όπως και το πνευματικό. Έτσι άφησε την πέννα και τη φαντασία της να εμπνευσθεί από ελληνικές πηγές, για να αποδώσει με επιτυχία αυτόν τον πανέμορφο μύθο, ύμνο στη φύση, στον έρωτα και στη μεγάλη ζωή.
Το μουσικό άκουσμα της παράστασης, που ενορχηστρώθηκε από τους μεγάλους Ινδούς μουσουργούς T.K. Padmanabhan και Shanta Dhananjayan, ξυπνάει βαθιά συναισθήματα στο θεατή και συνδυάζει την ευαισθησία των ράγκας (μελωδιών) με τη δυναμική των κρουστών και του ρυθμού. Η μουσική αυτή σύνθεση είναι μοναδική και γράφτηκε σύμφωνα με τις μουσικές και χορευτικές οδηγίες της Λήδας Shantala.
Η ποιητική αφήγηση είναι «κεντημένη» πάνω στη μουσική (πράγμα πολύ δύσκολο, γιατί συχνά χρειάστηκε να δοθεί ρυθμός στο στίχο) και είναι απόλυτα δεμένη με τη χορευτική κίνηση. Το πρόβλημα της γλώσσας (οι ηχογραφήσεις έγιναν στην Ινδία) λύθηκε χάρη στις κεραίες και τη δημιουργική ευαισθησία των Ινδών μουσικών, που από τον ήχο «καταλάβαιναν» και το συναίσθημα της φωνής της Λήδας ως αφηγήτριας.
Το πρώτο και το τελευταίο μουσικό κομμάτι είναι από το δίσκο «Ραψωδίες» του Βαγγέλη Παπαθανασίου. Το έντονα ερωτικό ύφος του συγγραφέα, με τις λεπτομερείς περιγραφές του κορμιού, θυμίζει τη Σαπφώ, της οποίας ακούγονται στίχοι. Επίσης, στο δεύτερο μέρος, ακούγονται αποσπάσματα του έργου του Σολομώντα Άσμα Ασμάτων, σε μετάφραση Λευτέρη Παπαδόπουλου.
Οι χορογραφίες έγιναν από τη Λήδα Shantala, σε συνεργασία με Ινδούς χορογράφους, και συνδυάζουν κομμάτια καθαρά ρυθμικά με αισθαντικά κομμάτια έκφρασης.
Συχνά, στη διάρκεια της αφήγησης, ο εκάστοτε ήρωας, ο Κρίσνα, η Ράντα ή η Σακί, μιλώντας για κάποιο άλλο πρόσωπο, σταματούν την αφήγηση και μετουσιώνονται, γίνονται το άλλο πρόσωπο, ζώντας τα γεγονότα σαν σε φλας-μπακ. Στο τέλος επανέρχονται στην αρχική τους προσωπικότητα, και κλείνουν έτσι την αφήγηση. Αυτό που στην έκφραση παίζει σημαντικό ρόλο, είναι να υπαινίσσεται, να συνεγείρει τα συναισθήματα με έναν πολύ λεπτό τρόπο, καλύπτοντας όσο το δυνατόν μεγαλύτερη γκάμα αποχρώσεων. Και η τέχνη της έκφρασης είναι στενά δεμένη με τη συμβολική γλώσσα των χεριών.
Τα εκφραστικά μέρη της χορογραφίας έγιναν με τη συνεργασία της κορυφαίας χορογράφου Kalanidhi Narayanan.

Η υπόθεση του έργου

Μέρος Α

1η σκηνή: Το «πνεύμα», σε μιά τελετουργία παράκλησης, μετουσιώνεται σε αφηγήτρια-δημιουργό.
2η σκηνή: Αφηγήτρια: « ΄Ηταν άνοιξη, και ενώ όλη η φύση γιόρταζε τη θεϊκή κοσμογονία, η Ράντα, η πανέμορφη βοσκοπούλα, έψαχνε τον Κρίσνα μέσα στο δάσος.
3η σκηνή: Η φίλη της η Σακί, τη φωνάζει να κοιτάξει τον Κρίσνα που, περιστοιχισμένος από καλλονές, χορεύει κάτω από την πανσέληνο, και της ζητά να μη ζηλεύει, γιατί είναι ο θεός του έρωτα.
4η σκηνή: Η Ράντα, στενοχωρημένη, φεύγει μακριά και ενώ αναπολεί την πρώτη συνάντηση μαζί του, ζητά από τη φίλη της να πάει να τον φέρει.
5η σκηνή: Ο Κρίσνα είναι τώρα μόνος του, στης όχθες του ποταμού Γιάμουνα.  Είναι βαθιά λυπημένος, γιατί η Ράντα τον εγκατέλειψε.
6η σκηνή: Η Σακί βρίσκει τον Κρίσνα, και για να τον παροτρύνεινα την ακολουθήσει, του περιγράφει τον αβάσταχτο πόνο της Ράντα, που την οδηγεί σε παρακρούσεις τρέλλας.  Ζαλισμένη από τη μαγεία του φεγγαριού και από τον πόνο του χωρισμού, βλέπει να τη ζώνουν φίδια, ενώ άλλες στιγμές, ετοιμάζοντας το νυφικό κρεββάτι με άγρια τριαντάφυλλα, κάθεται πάνω στ’αγκάθια, κάνοντας εξιλασμούς, για να ενωθεί μαζί του εσωτερικά.
7η σκηνή: Ο Κρίσνα, αδύναμος, της λέει να τρέξει να του φέρει γρήγορα την αγαπημένη.  Τρέχει πάλι η Σακί στη Ράντα.  Την καθησυχάζει.  Της λέει οτι ο καλός της είναι μόνος του και πως είναι τέτοια η ανησυχία του, που κάθε φορά που τα φτερά των πουλιών πέφτουν στα ξεραμένα φυλλα, αυτός νομίζει πως είναι το βήμα της. Όμως η Ράντα, που είναι ακόμα θυμωμένη, φεύγει μακριά της.

Β΄Μέρος

1η σκηνή: Η Νύχτα και η Πανσέληνος, ενώ χορεύουν ερωτικά τον κοσμικό χορό τους, ξελογιάζουν όλα τα πλάσματα του δάσους. (Η ιδέα είναι παρμένη από μιά γυναικεία τελετουργία, όπου οι γυναίκες επικαλούνται τη σελάνα –όπως έλεγε η σελήνη η Σαπφώ- ως «πορφύρα» της νύχτας).
2η σκηνή: Η Ράντα, ολομόναχη και φοβισμένη μέσα στο δάσος, περιμένει τον Κρίσνα.  Βλέπει τη Σακί να επιστρέφει μόνη της, και τότε οι ερωτικές της φαντασιώσεις εξάπτονται και φαντάζεται τον αγαπημένο της να παίζει ερωτικά με κάποιαν άλλη.
3η σκηνή: Το άλλο πρωί, ο Κρίσνα έρχεται να τη συναντήσε, αλλά η Ράντα, πιστεύοντας οτι πέρασε τη νύχτα με μιαν άλλη, τον διώχνει θυμωμένη.
4η σκηνή: Η Σακί, αγανακτημένη, μαλλώνει τη Ράντα για τη ζήλεια της και τη συμβουλεύει να αλλάξει τακτική.
5η σκηνή: Ο Κρίσνα επιστρέφει.  Τη βρίσκει πιό ήρεμη και της εξομολογείται τον έρωτά του.
6η σκηνή: Η Αφηγήτρια περιγράφει την επανασύνδεση της Ράντα με τον Κρίσνα. «΄Ηταν τόση η ευτυχία τους, που θύμιζαν παιχνίδι πουλιών μέσα στους λωτούς της λίμνης»
7η σκηνή: Ολοκλήρωση.