Λήδα Shantala


Μορφές της ινδικής μυθολογίας Β': Οι θεές


Οι θεές

Όλες οι αρσενικές μυθικές θεότητες συνοδεύονται από τη σύντροφό τους, που εκφράζει τη θηλυκή ενέργεια του σύμπαντος (shakti). Στην ινδική κοσμοθεωρία, το αρσενικό είναι παθητικό και ακίνητο, αιώνιο, ενώ το θηλυκό είναι η εκδήλωση, η δράση, το ενεργητικό κομμάτι. Υπάρχουν και άλλες θηλυκές θεότητες, που δεν έχουν ταίρι: όλες όμως είναι εκφάνσεις της Μεγάλης Θεάς.

 

Mahadevi

Η λατρεία της Μητέρας Θεάς, με τα αρχέγονα χαώδη και μητριαρχικά στοιχεία της δεν έγινε ποτέ δεκτή με μεγάλο ενθουσιασμό από τους ιερείς και τους φιλοσόφους του ινδουισμού, που ήσαν έτοιμοι να τη δεχθούν μόνο με τη μορφή τής συντρόφου κάποιου από τους κύριους θεούς. Πολλοί όμως δεν δέχτηκαν αυτό το συμβιβασμό, και πριν χίλια περίπου χρόνια, ένα κίνημα πιστών της την ανακηρύξαν κύρια θεότητα. Έγραψαν τις δικές τους Puranas σε αντιστάθμισμα αυτών που είχαν γραφτεί από τους οπαδούς του Shiva και του Vishnu, έργα στα οποία η Devi ανυψώθηκε και έγινε Mahadevi – η Μεγάλη Θεά.
Αυτή η Mahadevi ήταν, και παραμένει, μια πρωταρχική δημιουργική οντότητα, ανεξάρτητη και προϋπάρχουσα κάθε αρσενικής θεότητας. Τόσο ώστε οι οπαδοί της περιέγραψαν τη μεγάλη Τριάδα θεών, δηλαδή τους Brahma, Vishnu και Shiva, ως τα τρία πόδια του σκαμνιού της. Δεν είναι σύζυγος καθενός, αλλά περιγράφεται ως ενέργεια όλων, η αληθινή δύναμη πίσω από τους αρσενικούς θεούς. Απόλυτη πραγματικότητα, απόλυτη αλήθεια, το ίδιο το Brahman.

Η Mahadevi σπανίως λατρεύεται ως έχει στην πατριαρχική ινδουιστική κοινωνία. Αυτό που υπάρχει είναι χιλιάδες ναοί αφιερωμένοι στις διάφορες πλευρές της προσωπικότητάς της, διάφορες θεές η καθεμιά με το όνομά της, με κυριότερες τη Durga και την Kali.

Devi

Η Μεγάλη Θεά, γνωστή στην Ινδία ως Devi (θα πει «θεά»), έχει πολλές μορφές. Είναι η "Ma", η γλυκειά, καλωσυνάτη μητέρα. Ως Jaganmata, μητέρα του σύμπαντος, παίρνει κοσμικές διαστάσεις, καταστρέφοντας το κακό και ασχολούμενη με τη δημιουργία και την καταστροφή των διαφόρων κόσμων. Λατρεύεται με χιλιάδες διαφορετικά ονόματα που συχνά αντικατοπτρίζουν τοπικά έθιμα και μύθους.
Όλες οι θεές της Ινδίας μπορεί να θεωρηθούν διαφορετικές εκδηλώσεις της Devi, καθώς και οι φωτισμένες γυναίκες, που γεννήθηκαν στη γη προικισμένες με βαθιά πνευματικότητα και υπεράνθρωπες δυνάμεις.
Σε ορισμένες μορφές είναι καλωσυνάτη, σε άλλες δυναμική και τρομερή, αλλά σε όλες τις μορφές βοηθά τους πιστούς της. Είναι η μήτρα από την οποία ξεπηδά κάθε ζωή, αλλά και ο τάφος στον οποίο κάθε ζωή επιστρέφει. Η Μεγάλη Θεά προϋπήρχε της πατριαρχικής αρσενικής τριάδας κατά χιλιάδες χρόνια, και κάποτε λατρευόταν σε όλο τον αρχαίο κόσμο. Τώρα, επιζεί μονάχα στην Ινδία, όπου ίχνη της λατρείας της είναι φανερά από το 20.000 π.Χ, όπως δείχνουν αρχαιολογικά ευρήματα.

Αλλά έχει και πολλά άλλα ονόματα: Gauri, Uma, Sati, Aditi, Maya, Ganga, Prakriti, Gayatri, Tara, Minakshi, Mahadevi, Kundalini, Durga, Kali, Chamunda.

Ως Σάκτι, έγινε η ισχυρή πνευματική ενέργεια χωρίς την οποία ο αρσενικός θεός είναι ανίκανος να δράσει. Στις νέες της μορφές, ενώθηκε συχνά με γάμο με καθέναν από τους κύριους θεούς: η Σαράσβατι με τον Μπράμα, η Λάκσμι με τον Βίσνου και η Πάρβατι, η Κάλι και η Ντούργκα με το Σίβα.
Απεικονίζεται συχνά την ώρα που γεννά, καθισμένη στα λαγόνια της. Ως Μάννα Γη, είναι στενά συνδεδεμένη με τη φύση και τη γονιμότητα της γης και με τη θεραπευτική και μαγική χρήση των φυτών. Το γυμνό της σώμα από τη μια συμβολίζει την ομορφιά και έλξη του Αιώνιου Θηλυκού, αλλά επίσης την απόρριψη της αυταπάτης και την ελευθερία από την προσκόλληση στα εγκόσμια.
Από τη μια δίνει ζωή, από την άλλη, ως Κάλι, προσωποποίηση του πανδαμάτορα χρόνου, είναι και καταστροφέας: σε κείνη επιστρέφουν, όταν έρχεται η ώρα, όλες οι εκδηλώσεις και απορροφώνται στη δική της ύπαρξη, περιμένοντας την αναγέννησή τους σε έναν άλλο κύκλο κοσμικής δημιουργίας. Όπως ο άνθρωπος καλείται να γνωρίσει και να αποδεχθεί τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού του για να φθάσει σε μια αρμονική πληρότητα, με τον ίδιο τρόπο είναι απαραίτητο να αποδεχθεί τη Θεά και στην τρομερή της μορφή.
Από τους ταντριστές λατρεύεται η μορφή της ως Shakti, κοσμική θηλυκή ζωική ενέργεια.

Durga

To όνομά της κυριολεκτικά σημαίνει «Η απόμακρη θεά». Κι ας είναι η πιο δημοφιλής και αγαπητή μορφή της Μητέρας στην ιστορία της θρησκείας. Συνδυασμός διαφόρων τοπικών θεοτήτων γονιμότητας (αλλά και μορφών όπως η μεσοποταμιακή Ishtar), διατηρεί στοιχεία προ-αρειανά, προ-ινδουιστικά. Είναι μια θεά μαχητής, τρομερή, συνήθως απεικονίζεται με πολλά χέρια (από έξι ή οκτώ έως και είκοσι, σε ορισμένες μορφές της), που κρατούν το καθένα και από ένα όπλο, και έχει για όχημά της, τι άλλο, ένα τρομερό λιοντάρι, ή καμιά φορά τίγρη (τότε εκείνη παίρνει το όνομα Amba).

Στη λαϊκή μυθολογία, ο ρόλος της είναι να νικά τους διάφορους «κακούς» και δαίμονες (που συμβολίζουν τις καταστροφικές νοητικές τάσεις του ανθρώπου), ειδικά όταν οι άλλοι θεοί έχουν αποτύχει σ’αυτό. Όταν τελειώνει το έργο της, επιστρέφει στο βουνό της, με την υπόσχεση να θρέψει τη γη και να προστατέψει τους πιστούς της, επιστρέφοντας όποτε ξανά χρειαστεί.

Kali

Στην μεγάλη κοσμική μάχη, η Durga είχε ως βοηθό την τρομερή Kali, που ξεπήδησε μέσα από το μέτωπό της για να κατασπαράξει ή να τσακίσει τη στρατιά των δαιμόνων. Καθώς η Kali ήπιε το αίμα του σπόρου των εχθρών της, εξουδετέρωσε την καταστροφική φαλλική δύναμή τους.
Η Μαύρη Κάλι, αναμαλλιασμένη και με τη γλώσσα έξω, κόκκινη από αίμα, είναι τρομερό θέαμα. Ως ενεργητική δύναμη του Χρόνου, τα τρία μάτια της κοιτούν προς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Η λεπτή της μέση ζώνεται από ένα σκοινί με περασμένες πενήντα νεκροκεφαλές: η καθεμιά από τις οποίες είναι σημαδεμένη με ένα μαγικό γράμμα του σανσκριτικού αλφαβήτου που απεικονίζει την ιερή λέξη (mantra) που δονείται μέσα στην αρχέγονη δημιουργική ενέργεια του σύμπαντος.
Τα τέσσερα χέρια της Σκοτεινής Θεάς έχουν κι αυτά συμβολική απεικόνιση: το ένα κρατά το σπαθί που κόβει τα σχοινιά της σκλαβιάς, το άλλο κρατά ένα κομμένο κεφάλι, που συμβολίζει την καταστροφή του εγώ. Τα άλλα δύο σχηματίζουν χειρονομίες (mudras) που διώχνουν το φόβο και εμπνέουν τους πιστούς της με πνευματική δύναμη.

Saraswati

Σύντροφος του Μπράμα, θεά του Λόγου που δημιουργεί, προστάτιδα των τεχνών και των γραμμάτων.
Το όνομά της είναι από τα πιο όμορφα, σημαίνει «Ρέουσα κομψότητα» Είναι η προσωποποίηση ενός ιερού ποταμού, αλλά και της σοφίας, η πηγή της ρητορικής, η έμπνευση για κάθε έργο τέχνης, για κάθε ιερή λέξη. Λέει μόνον την αλήθεια, και κάθε λέξη που λέει γίνεται αλήθεια.

Η Saraswati πάντα απεικονίζεται με πολύ λευκή επιδερμίδα, και φορά ένα λευκό σάρι. Όχημά της είναι άλλοτε κύκνος κι άλλοτε ένα παγώνι. Το κάθισμά της από λωτούς είναι επίσης λευκό, όπως και ο κύκνος της. Ο κύκνος είναι σύμβολο σωστής σκέψης, διάκρισης ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο (εξ ου και η μυθική του ικανότητα να διαχωρίζει το γάλα από το νερό και να πίνει μόνον το πρώτο).
Σε ένα από τα χέρια της κρατά ένα λευκό λωτό, σύμβολο υψηλής ποιότητας σκέψης και υπέρβασης του άμεσου περιβάλλοντος, όπως ο λωτός υψώνεται από το βούρκο προς τον ουρανό.
Κρατά ένα μουσικό όργανο, τη βίνα, σύμβολο κομψότητας, πολιτισμού, εκλέπτυνσης και όλων των δημιουργικών πλευρών του σύμπαντος.

Lakshmi

Σύντροφος του Βίσνου. Θεά της ομορφιάς, της ευτυχίας και της επιτυχίας. Προσφέρει στους πιστούς της τύχη και αξιοσύνη, τις ιδιότητες που θα φέρουν υψηλά αξιώματα, δόξα, ευημερία και ευπορία. Κρατά στα χέρια της λωτούς και εκπέμπει μια μόνιμη λάμψη. Σχεδόν πάντα απεικονίζεται καθιστή, ώστε να μην απομακρύνεται από το σπιτικό των πιστών της. Κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής γιορτής Deepavali ή Diwali, οι άνθρωποι ανάβουν αμέτρητα λυχναράκια για να την οδηγήσουν μέσα στα σπίτια τους.

Η Λάκσμι είναι εξέλιξη της Σριντέβι.
Η Σριντέβι είπε στους θεούς: Όποιος φροντίζει τη θεά-γη Bhoodevi, κερδίζει την εύνοιά μου, και γίνεται βασιλιάς του σύμπαντος. Όμως ο Ίντρα δεν πρόσεξε αυτά τα λόγια. Αφού κέρδισε το βασίλειο, αποσύρθηκε στους κήπους του παλατιού, πίνοντας και διασκεδάζοντας, παραμελώντας τη διακυβέρνηση, κουφός στα παράπονα της παραμελημένη γης που ρήμαζε. Η Σριντέβι, θυμωμένη, βλέποντας πως ούτε και οι θεοί κάνουν το καθήκον τους, θεώρησε πως κανένας δεν αξίζει τη χάρη της και έλιωσε μέσα στον ωκεανό από γάλα. Αμέσως ο κόσμος σκοτείνιασε, έχασε τη λάμψη και τη δύναμή του. Οι αγελάδες δεν έδιναν γάλα, τα χωράφια και τα δέντρα δεν καρποφορούσαν.
Για να τη φέρουν πίσω, θεοί και δαίμονες συνεργάστηκαν και άρχισαν να χτυπάνε τον ωκεανό από γάλα χρησιμοποιώντας τον Vasuki, βασιλιά των φιδιών, ως σχοινί. Μετά από αιώνες προσπαθειών, η θεά επιτέλους δέχτηκε να βγει από τον ωκεανό ως Lakshmi, σε όλη της τη λάμψη. Καθισμένη σ’έναν λωτό, ντυμένη με κόκκινο μετάξι, καταστόλιστη με χρυσαφικά, δίνοντας με την παρουσία της ζωή και χαρά σε όλη τη γη. Έφερε μαζί της ένα θρόνο, μια κορώνα, ένα σκαμνί, και άλλα σύμβολα βασιλικά. Δήλωσε πως είναι για εκείνον που θα χρησιμοποιήσει την εξουσία όχι για τον εαυτό του, αλλά για να συντηρήσει και να προστατέψει τη ζωή. Επέλεξε τον Βίσνου, και, περνώντας μια λουλουδένια γιρλάντα γύρω απ’το λαιμό του, τον έκανε σύζυγό της. Φάνηκε αντάξιος της τύχης του και εκείνη έμεινε για πάντα πιστή κοντά του.

Εκτός από το λωτό, η Sri Lakshmi πολλές φορές απεικονίζεται μαζί με ελέφαντες, άλλο ένα σύμβολο γονιμότητας, που τη ραίνουν με αγιασμένο νερό. Οι μύθοι τη θέλουν γενναιόδωρη και καλή, να δίνει απλόχερα τη συγγνώμη της.

 

Parvati

Σύντροφος του Σίβα. Η Πάρβατι ήταν κόρη του βασιλιά των Ιμαλαΐων, και θεωρείται πως είναι ενσάρκωση της προηγούμενης γυναίκας του Σίβα, της Sati, που πήδησε η ίδια στη φωτιά από αγανάκτηση για μια προσβολή που έγινε σε κείνη και το σύζυγό της.

Σύμφωνα με το μύθο, η Πάρβατι άφησε το παλάτι της και έγινε ασκήτευσε στην κορυφή των βουνών με στόχο να ελκύσει το Σίβα μέσω της πνευματικής της δύναμης. Είναι το αντίστοιχο της Λευκοθέας, της Δήμητρας, της Μεγάλης Μητέρας της γης. Ενσαρκώνει τη θηλυκή έκφραση του σύμπαντος, τη γοητεία, την ελαστικότητα, την τρυφερότητα, τη μητρική αγάπη. Τα χέρια της είναι σε στάση abaya και várada. (baya=ο φόβος, α=στερητικό: abaya=χωρίς φόβο). Λέει: «Σε όλες τις δύσκολες στιγμές, μη φοβάστε: θα σας προσφέρω την προστασία μου».


Ganga

Γεννήθηκε από σώμα του Vishnu, που ρευστοποιήθηκε ακούγοντας τις θεϊκές μελωδίες του τραγουδιού του Σίβα. Ο Μπράμα συνέλεξε το υγρό κι απ'αυτό έπλασε μια όμορφη κοπέλλα, που ζούσε στα ουράνια. Όταν όμως ξηρασία έπληξε τη χώρα, της ζητήθηκε να κατέβει στη γη.
Ο Μπράμα έδωσε την άδειά του, προειδοποίησε όμως πως η δύναμη των νερών της καθώς έπεφταν θα ήταν τέτοια που η γη θα σχιζόταν και θα γινόταν κομμάτια – εκτός αν ο Σίβα δεχόταν να δεχτεί αυτό το θεϊκό κατακλυσμό πάνω στο κεφάλι του, μετριάζοντας έτσι την ισχύ του.

Ο Σίβα δέχτηκε. Η Ganga όμως είχε κρυφά σκοπό να σαρώσει το Σίβα κατά την κάθοδό της, για να διασκεδάσει. Όταν μάντεψε αυτό το σχέδιο, ο Σίβα θύμωσε κι έτσι, όταν το ρεύμα του κοσμικού ποταμού έπεσε πάνω του, εκείνος φρόντισε να σκορπιστεί στον ατέλειωτο γαλαξία των μαλλιών του. Ούτε μια σταγόνα δεν έπεσε στη γη. Η γη όμως εξακολουθούσε να κινδυνεύει και τέλος ο Σίβα, θαυμάζοντας την επιμονή και την πίστη του, δέχτηκε ν’αφήσει τη Ganga να κυλήσει σε πέντε ήρεμα ποταμάκια μέσα από τα μαλλιά του. Στο μεταξύ, η Ganga είχε ερωτευθεί το Σίβα, και γενικώς θεωρείται μία από τις γυναίκες του, καθώς περνά τον καιρό της σφιχταγκαλιασμένη στις μπούκλες του.
υτός ο μύθος είναι και μια αλληγορία για την απόκτηση της θεϊκής γνώσης που σώζει. Και μόνον η ενεργοποίηση του «ρεύματος» της γνώσης, απαιτεί τεράστια προσπάθεια. Αν όμως αυτή η γνώση πέσει σε ένα νου ανέτοιμο, θα τα κάνει όλα θρύψαλα. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο εξαγνισμός του νου. Έτσι, πρώτα μεταδίδεται στον πνευματικό δάσκαλο, που είναι προετοιμασμένος να δεχτεί όλο το βάρος της, κι εκείνος μεταδίδει τη γνώση σε μικρά ρυάκια που αντιπροσωπεύουν την ικανότητα υποδοχής και απορρόφησης του κάθε μαθητή-αναζητητή. Ο Σίβα είναι ο adi-guru, ο πρώτος δάσκαλος, και η θεϊκή σωτηρία μοιράζεται από κείνον στην ανθρωπότητα.


Μιά πολύ πληρέστερη παρουσίαση γίνεται στο νέο εικονογραφημένο βιβλίο
" Μπάρατα Νάτυαμ"
που έγραψαν η Λήδα Shantala και η Ιρένε Μαραντέϊ.
Πληροφορίες στη γραμματεία του Shantom, τηλ. 210-6717529.
Προηγούμενη σελίδα: Οι θεοί της ινδικής μυθολογίας Επόμενη σελίδα: Ο συμβολισμός στο Μπάρατα Νάτυαμ




Τελευταία ενημέρωση της σελίδας: 1 Aυγούστου 2024