Mορφές της ινδικής μυθολογίας

Όπως οι θεοί της αρχαίας Ελλάδας και της αρχαίας Αιγύπτου, είναι ως επί το πλείστον ανθρωπόμορφοι, με ανθρώπινες αρετές και αδυναμίες, μερικοί όμως ζωόμορφοι ή ανάμεικτοι. Οι περισσότεροι έχουν περισσότερα από ένα ζευγάρια χέρια, στα οποία κρατούν τα συμβολικά τους αντικείμενα. Ο καθένας έχει ως «όχημα», κάποιο ζώο ή πουλί, και συμβολίζει τις διάφορες δυνάμεις στις οποίες κυριαρχούν. Ας πούμε, ο ταύρος Νάντι που καβαλά ο Σίβα, συμβολίζει την τυφλή, πρωτόγονη δύναμη, καθώς και την αδάμαστη σεξουαλική ενέργεια του ανθρώπου – ιδιότητες που μόνον εκείνος μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να δαμάσει. Επίσης ο κάθε αρσενικός θεός έχει και μια σύντροφο, τη θηλυκή θεά. Στην ινδική μυθολογία οι τρεις βασικές αρχές της δημιουργίας, συντήρησης και καταστροφής αντιπροσωπεύονται από το Μπράμα, το Βίσνου και το Σίβα. Οι Ινδοί τους αποκαλούν «θεούς», όμως σύμφωνα με τον ινδουισμό, οι πολλαπλές θεότητες δεν είναι παρά διαφορετικές εκφράσεις του ενός και μόνου θεού

Vishnu (Βίσνου)

Οι δέκα αβατάρες

Σύμφωνα με το μύθο, ο Βίσνου πολλές φορές κατέβηκε στον πλανήτη γη, και ενσαρκώθηκε δέκα φορές, κάθε φορά που η ταραχή απειλούσε τους ανθρώπους, για να σώσει τους πιστούς του. Σε κάθε ενσάρκωσή του, αποπεράτωνε ένα ανώτερο κοσμικό σχέδιο, επαναφέροντας την ισορροπία στη γη. Οι δέκα αυτές ενσαρκώσεις, Desha Avataras (οι δέκα αβατάρας) συμβολίζουν τα διαφορετικά στάδια βιολογικής και οντολογικής εξέλιξης του ανθρώπου, από τη σύλληψή του και την εμβρυακή του ηλικία μέχρι το θάνατό του.
Οι πρώτοι τέσσερεις αβατάρας είναι ζωόμορφοι: Matsya avatara (με μορφή ψαριού), Kurma avatara (με μορφή χελώνας) Varaha avatara (με μορφή αγριογούρουνου), Narasimha (με μορφή ανθρώπου και λιονταριού).
Οι επόμενοι έξι ανθρωπόμορφοι: Vamana avatara (ο νάνος), Parasurama avatara (ο πολεμιστής με το πελέκι), Rama avatara (Ράμα, ο ηρωικός πρίγκηπας του έπους της Ραμάγιανα), Krishna avatara (ο μπλέ βοσκός με το φλάουτο που μαγεύει τις καρδιές και ήρωας του έπους της Μαχαμπάρατα), Buddha avatara (ο πρίγκηπας Siddharta Gautama, ο κατοπινός Βούδας, λέξη που σημαίνει "ο φωτισμένος", ιδρυτής του βουδισμού) και ο δέκατος, Kalki avatara, τελευταία ενσάρκωση που θα έρθει πάνω σε άσπρο άλογο κρατώντας πύρινη ρομφαία.
Απ’αυτές τις ενσαρκώσεις, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η μορφή του Κρίσνα.

Krishna (Κρίσνα)

Ο Κρίσνα, αν και γυιός βασιλικής οικογένειας, μεγάλωσε κοντά σε βοσκούς. Η μυθολογία του Κρίσνα είναι πανάρχαιη και συνδέεται με τους μύθους του σεληνιακού θεού του Έρωτα (της ελληνικής μυθολογίας). Πολλούς διαφορετικούς ρόλους παίζει μέσα στα ινδικά κείμενα.
Τον συναντάμε σε τρεις ηλικιακές φάσεις, μωρό και μικρό παιδάκι, έφηβο και νέο άντρα και ώριμο.
Ως μικρό παιδάκι εμφανίζεται πολύ άτακτος, κάνει όλο σκανταλιές, συχνά πηγαίνει στο ποτάμι ακολουθεί τις βοσκοπούλες και μόλις αυτές βγάλουν τα ρούχα τους και πέσουν στο νερό αυτός τα κλέβει και τα κρύβει μέσα στα δέντρα. Γελώντας ζητάει από αυτές να πάψουν να κρύβονται και να βγούν έξω από το νερό χωρίς να ντρέπονται. Μοιάζει να λέει ο Κρίσνα ότι οι δυσκολίες της ζωής είναι δικά του παιχνίδια μέχρι το εγώ να παραδοθεί να πάψει να αμύνεται και ο άνθρωπος να ανακαλύψει γυμνός την πραγματική του φύση και τότε όλα πάλι θα του δοθούν πίσω.
Από μικρός έκανε πολλά θαύματα και με την καλαμένια φλογέρα του ξετρελλαίνει τις καρδιές και μαγεύει όλα τα πλάσματα, τόσο τους ανθρώπους όσο και τα ζώα.
Νέος άντρας ερωτοτροπεί με τις βοσκοπούλες μέσα σε λουλουδένιες κρυψώνες στο δάσος Μπριντάβαν κάτω από την πανσέληνο. Ενσαρκώνει το ακαταμάχητο κάλεσμα της καρδιάς και την πληρότητα μέσα από την ένωση με το είναι.
Στο ποιητικό έργο Γκίτα Γκοβίντα παρουσιάζεται ως πανέμορφος θεϊκός βοσκός, με μακρυά μαύρα μαλλιά, που τα στολίζει με φτερά από παγώνι. Οι βοσκοπούλες εκστασιάζονται όταν τον βλέπουν, ενώ όταν βρίσκονται μακρυά του πέφτουν σε παραλήρημα, και σα μαγεμένες τρέχουν μέσα στο δάσος, αψηφώντας τους κινδύνους, για να τον συναντήσουν. Ο Τζάγια Ντέβα, συγγραφέας του Γκίτα Γκοβίντα, αναφέρεται στον Κρίσνα (που θα πεί «σκούρος») και με άλλα επίθετα, όπως Χάρι και Μάνταβα.
Χάρι: Αυτός που σταματάει τον πόνο.
Μάνταβα: Μέλι ή Άνοιξη. Το μέλι του δάσους θεωρείται δυνατή και επικίνδυνη αφροδίσια τροφή. Ο Κρίσνα συχνά παρομοιάζεται με μέλισσα που πίνει το νέκταρ από τα χείλη των κοριτσιων.
Ως ώριμος άντρας βρίσκεται στο πεδίο μάχης, οδηγός του πολεμικού άρματος του Άρτζουνα. Μέσα στου πολέμου τη παραζάλη, σε μια στιγμή που ο γενναίος πολεμιστής διστάζει να πολεμήσει γιατί στην απέναντι παράταξη βλέπει αγαπημένους του συγγενείς, ο Κρίσνα παίρνει την κοσμική του μορφή και του διδάσκει τη γιόγκα της δράσης. Ο στόχος της δράσης είναι να οδηγήσει στη μη δράση και την απελευθέρωση από την αναγκαιότητα του δρώ.
«Ποιά είναι η δράση που απελευθερώνει;» ρωτάει ο Άρτζουνα.
«Αυτή που συμβαίνει χωρίς προσκόλληση στο αποτέλεσμα», λέει ο Κρίσνα. «Ο δρων δικαιούται να δρα με ποιότητα χωρίς προσκόλληση στους καρπούς των πράξεών του. Τα υπόλοιπα είναι υπόθεση δική μου».

Shiva (Σίβα)

Συμβολίζει το στοιχείο του αφανισμού, της διάλυσης του εξωτερικού, του φαινομενικου κόσμου και της επιστροφής στην αιώνια αρχή. Συχνά όμως συμπυκνώνει και τις τρεις αρχές. Εκφράζει διαφορετικά κοσμικά φαινόμενα και η λατρεία του παρουσιάζει πολλά κοινά σημεία με τη διονυσιακή.

Ως Nataraja («βασιλιάς του χορού») δημιουργεί, συντηρεί και καταστρέφει τον κόσμο με το χορό του. Το σώμα του Σίβα είναι το σώμα του σύμπαντος. Αυτό το συλλογικό σώμα χορεύει και ο χορός του δημιουργεί ζωή. Η κίνησή του είναι σπειροειδής.
Το δεξί του χέρι κρατά το τύμπανο της δημιουργίας (που συμβολίζει ένα νέο ξύπνημα). Το αριστερό του χέρι κρατά φωτιά (που συμβολίζει την καταστροφή της παλιάς τάξης πραγμάτων). Το άλλο του δεξί χέρι είναι ανασηκωμένο σε χειρονομία ευλογίας, ενώ το άλλο του αριστερό χέρι δείχνει το αριστερό του πόδι, που έχει λυώσει κάτω απ’το πέλμα του το δαίμονα Μουγιάλακα (που συμβολίζει την άγνοια). Το δεξί του, ανασηκωμένο του πόδι συμβολίζει τη δυνατότητα της υπέρβασης. Λέει: «προστατεύω αυτούς που ακολουθούν το χορό μου».

Από την κορυφή του κεφαλιού του ρέει ο Γάγγης ποταμός.
Καθώς χορεύει, τα πυρόξανθα μαλλιά του μπλέκονται μέσα σους γαλαξίες. Στα χέρια του κρατάει τη φωτιά της γνώσης και τη σοφία της φύσης. Το σώμα του είναι ο γαλαξίας ολάκερος και από τη φωνή του, διάχυτη παντού, δημιουργήθηκε ο ρυθμός και η μελωδία. Οι κραδασμοί ξεχύθηκαν μέσα στου άπειρου τη σιωπή. Και ακούω τους ανθρώπους να μιλάνε.
Γύρω από το λαιμό του φοράει αμύθητα κοσμήματα, τη σελήνη και τα άστρα. Ναι, σε αναγνωρίζω βρίσκομαι μέσα στο σώμα σου, κι εσύ χορεύεις πάνω στους χτύπους της καρδιάς μου, μέσα στο ρυθμό της αναπνοής μου, μέσα στην κίνηση του νου μου.

(Δες επίσης τη σελίδα Dhyana Shlokam) Άλλες φορές ο Σίβα ως γιόγκι βρίσκεται σε συνεχή διαλογισμό, στο όρος Καϊλάσα, από τις ψηλότερες κορυφές των Ιμαλαίων. Ζεί μέσα σε σπηλιές. Μπροστά του πάντα αναμμένη μια φωτιά. Κάθεται πάνω σε δέρμα από τίγρη.
Κάποτε, οι θεοί, έστειλαν το θεό του έρωτα, τον Κάμα, στη σπηλιά του Σίβα με τη διαταγή να τον χτυπήσει με τα λουλουδένια βέλη του και να τον κάνει τρελό από έρωτα για την Πάρβατι, την κόρη του βασιλιά των Ιμαλαϊων. O Σίβα μοιάζει να κλονίστηκε για μια στιγμή, όμως αμέσως βρήκε την αυτοκυριαρχία του αναγνωρίζοντας ότι ήταν οι αισθήσεις που κίνησαν το νου του, άνοιξε το τρίτο του μάτι και έκανε στάχτη το θεό Κάμα.

Άλλες σημαντικές μορφές που εμφανίζονται στον Μπάρατα Νάτυαμ

Ganesha (Γκανέσα)

Ζωόμορφος, φέρει σώμα παχουλού μικρού παιδιού που φοράει την ιερή κλωστή των Βραχμάνων. Το κεφάλι του είναι και κεφάλι ελέφαντα, γιατί, όπως ο ελέφαντας ανοίγει το δρόμο μέσα στη ζούγκλα και στα άλλα ζώα να περάσουν, έτσι κι ο Γκανέσα ανοίγει την τύχη μέσα στα μονοπάτια της ζωής. Για «όχημά»του έχει ένα ποντίκι. Έτσι, όταν συναντήσει μεγαλύτερες δυσκολίες τρυπώνει σαν το ποντίκι μέσα από τις χαραμάδες που έχουν οι κλειδωμένες πόρτες.
Ο μύθος λέει πως ήταν γυιός του Σίβα και της Πάρβατι. Επειδή όμως γεννήθηκε όταν ο πατέρας του έλειπε σε μακρύ ταξίδι και δεν γνώριζε την ύπαρξή του, όταν ο Σίβα επέστρεψε και θέλησε να μπεί στα διαμερίσματα της Πάρβατι, που εκείνη την ώρα έπαιρνε το λουτρό της και είχε βάλει το γυιό της να φυλάει σκοπιά στην πόρτα, ο Γκανέσα τον εμπόδισε να μπεί και ο Σίβα, θυμωμένος, του έκοψε το κεφάλι. Όταν η Πάρβατι το είδε αυτό και φυσικά αναστατώθηκε, ο Σίβα της υποσχέθηκε πως θα έδινε πίσω στο μικρό το κεφάλι του πρώτου όντος που θα περνούσε από κεί. Ο πρώτος που πέρασε ήταν ένας ελέφαντας....
Το αγόρι μετά απ’αυτό έγινε Γκανάπατι, αρχηγός των Γκάνας, αφού ήταν ο μόνος που είχε μπορέσει να τους νικήσει, κι από κείνη τη μέρα, θεσπίστηκε πως όλοι έπρεπε να επικαλούνται το όνομά του πριν από κάθε νέο ξεκίνημα. Επίσης οι θεοί τον έκαναν Vighneshwara, κύριο των εμποδίων. Όποιος θέλει να παραμερίζονται τα εμπόδια, πρέπει να προσεύχεται σ’αυτόν.

Εκτός απ’αυτό, είναι και θεός της γνώσης και της σοφίας, όπως ταιριάζει με το ελεφαντένιο του κεφάλι. Ο ελέφαντας ζει πολλά χρόνια, δεν ξεχνάει τίποτα, είναι γενναίος, πιστός, καλός, δυνατός και πράος, και κυριολεκτικά κάνει πέρα τα εμπόδια.
(Δες επίσης τη σελίδα Ganesha Shlokam)