ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Επί δύο χιλιετηρίδες ο Μπάρατα Νάτυαμ χορευόταν μέσα στους ναούς από ιέρειες που ανήκαν σε μιά ειδική κάστα, τις ντεβάντασι («δούλες των θεών»). Χώρος επιτέλεσης της τέχνης αυτής, ήταν συνήθως οι περίβολοι των ναών και τα ιερά. Έτσι επηρέασε και επηρεάστηκε αντίστοιχα από την ιερή γλυπική και ζωγραφική των ναών. Τα 108 άνταβους, ας πούμε, αναπαριστώνται γλυπτά στο ναό του Τσινταμπάραμ, στην πόλη Ταντζαβούρ της Νότιας Ινδίας. Το τρίγωνο και η καμπύλη (βασικές αρχέγονες μορφές μέσω των οποίων ενεργοποιούνται και εκφράζονται βασικές ψυχικές και συλλογικές δυνάμεις), είναι βασικές ‘’στάσεις’’ του χορού και της γλυπτικής (Σημειωτέον, ότι αυτά τα δύο στοιχεία τα βρίσκουμε και στον Παρθενώνα).
Μετά το 16ο αιώνα, με τη μουσουλμανική κατάκτηση των βασιλείων του Νότου, ο χορός μεταφέρθηκε στα παλάτια, τα θέματα από θρησκευτικά άρχισαν να γίνονται όλο και πιό κοσμικά και ερωτικά, κι οι ντεβάντασις στα χέρια αδίστακτων ιερέων έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης, χάνοντας την κοινωνική τους υπόσταση και εκτίμηση: το επάγγελμα άρχισε να θεωρείται ντροπή και ο όρος ντεβάντασι έγινε συνώνυμος της εταίρας. Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, στην Τανζαβούρ, οι τέσσερεις ταλαντούχοι αδελφοί για τους οποίους μιλήσαμε και πριν, ξαναζωντάνεψαν την αρχική ποιότητα του dasi attam μελετώντας και ακολουθώντας τα αρχαία κείμενα και τις γλυπτικές απεικονίσεις στους τοίχους των ναών, συμβουλευόμενοι φυσικά και τις κοινωνικά αποδιοπομπαίες ντεβάντασις, που συμπλήρωσαν ό,τι έλειπε. Η μορφή του dasi attam που παρέδοσαν στο κοινό ονομάστηκε bharata-natyam.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα κατά την αγγλική κατοχή, είχαν απαγορευθεί οι παραστάσεις μέσα στους ναούς. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα όμως, άρχισαν να δίνονται παραστάσεις σε θεατρικές σκηνές, και η άρχουσα τάξη άρχισε να δείχνει ενδιαφέρον για την τέχνη αυτή. Τότε ήταν που αναβαθμίστηκε και η ταυτότητα της χορεύτριας ή του χορευτή,. και κοπέλλες από ανώτερες κάστες άρχισαν να ασχολούνται μ’αυτόν. Καθοριστική ήταν, τη δεκαετία του ’30, η συμβολή πρωτοπόρων όπως η Rukmini Devi Arundale, που ίδρυσε την περίφημη σχολή Kalakshetra στο Τσένναϊ (πρώην Μαντράς) της Ινδίας. Χάρη σε κείνην και άλλους (όπως η περίφημη T. Balasaraswathi) που ακολούθησαν τα βήματά της, ενώ παλαιότερα οι χορευτές ανήκαν –όπως είπαμε παραπάνω- σε ειδικές κάστες, σήμερα χορευτής γίνεται όποιος το επιθυμεί, έχει το ταλέντο και την οικονομική ευχέρεια να χρηματοδοτήσει τις σπουδές του.
Την ίδια εποχή έκαναν ξανά την εμφάνισή τους και άντρες χορευτές. Στις αρχές του αιώνα οι μεν δάσκαλοι ήταν κυρίως άνδρες όμως ο χορός αυτός ήταν κατά κύριο λόγο γυναικείος. Σήμερα υπάρχουν πάμπολλοι ταλαντούχοι άντρες χορευτές, αλλά και, αντίστοιχα, γυναίκες δασκάλες.

Στην αυγή του 21ου αιώνα, ο αρχαιότερος από τους ζωντανούς χορούς, είναι ο πιό δημοφιλής στην Ινδία, όπου τα κορίτσια κάνουν μαθήματα Μπάρατα Νάτυαμ όπως τα κοριτσάκια της Δύσης πηγαίνουν σε σχολή μπαλλέτου, ακόμη κι αν δεν έχουν σκοπό να ακολουθήσουν το επάγγελμα. Η θεωρία και η πρακτική του σπουδάζεται στα ινδικά πανεπιστήμια, ενώ χάρη στον πλούτο των κινήσεών του και τη μείξη χορευτικών και εκφραστικών στοιχείων, έχει γίνει αντικείμενο πειραματισμών από σύγχρονες χορευτικές και χοροθεατρικές ομάδες. στην Ινδία και στο εξωτερικό.

Αλλά δεν άλλαξαν μόνον οι ερμηνευτές. Και το κοινό, όπως περιγράφεται στο Natya Shastra, είναι πολύ διαφορετικό από το κοινό του σημερινού θεάτρου. Σήμερα ο θεατής, είναι συχνά ο άνθρωπος του δρόμου, που τυχαία ή όχι μπαίνει στο θέατρο, τις περισσότερες φορές χωρίς να γνωρίζει εις βάθος αυτό που θα δεί. Ο θεατής ως πελάτης που αγοράζει τη διασκέδασή του, είναι διαφορετικός από το θεατή στο αρχαίο σανσκριτικό θέατρο που γι’αυτόν ήταν μια τελετουργία και ιερουργική πράξη, αποτελούσε τρόπο ζωής. Πήγαινε στο θέατρο γιατί ανήκε σ΄αυτό. Δεν ήταν μια ψυχαγωγία αγορασμένη για να ξεφύγει για λίγες ώρες από την υπόλοιπη ‘’παραγωγική’’ ζωή του.

Δείτε το τιμητικό αφιέρωμα που έκανε η Λήδα Shantala στους δασκάλους της V.P. και Shanta Dhananjayan, στις 22 Απριλίου 2016 ΕΔΩ.